İş Güvenliği ve sağlığı sektöründe çalışanlar ark tehlikesi konusunda bilgi sahibi olmasına karşın diğer toplum bireyleri tarafından çok da bilinen bir risk olarak adlandırılmaz. Bu nedenle Ark Tehlikesi Nedir?, Nasıl oluşur?, Risk söz konusu olduğunda neler yapılmalıdır kısaca açıklayalım.
Elektrik ark parlaması olarak adlandırılan bu risk çok yeni dönemde bir risk olarak adlandırılarak tanımlanmıştır. Elektrik arkı, iletkenler arasındaki hava boşluğundan akış gösteren yüksek akımlı ve kesintisiz elektrik deşarjıdır. Bu hareket, çok parlak düzeyde ultraviyole ışık ve aşırı ısı üretir.
Ark Tehlikesi Nasıl Oluşur?
Ark parlama riski genel olarak kısa devre sebebiyle oluşmaktadır. Çoğu zaman elektrikli ekipmanların teknik arızaları ark parlaması olarak tehlike oluşturabilir. Bu nedenle bu ekipmanların periyodik bakımları, temizliği ve kullanım süreçleri dikkatle takip edilmelidir. Ark parlamasının bir diğer nedeni de insan hatasıdır. Ekipmanın yanlış yüzeye teması bu hatalara bir örnek olarak gösterilebilir.
Ark Parlamasının Sonuçları
Bu tehlike akıma, şiddete, mesafeye ya da süreye bağlı olarak farklı sonuçlar doğuracaktır. Ark parlaması söz konusu olduğunda;
- Ekipmanı kullanan kişide aşırı ısı ile oluşan yanık,
- Çalışma ortamında yangın,
- Çalışanın işitme duyularına etki edecek güçte ses patlaması,
- Çalışanın gözünde hasar oluşturabilecek derecede kuvvetli ultraviyole ışık parlaması gibi kişiyi doğrudan etkileyen sonuçlar doğurabilir.
Ark Tehlikesi ve İş Kazaları
İş kazalarını elektrik odaklı inceleme altına aldığımızda elektrikten meydana gelen kazalarda elektrik çarpmalarının hemen ardında yer alan kazalar ark parlamalarıdır. Ağır yaralanmalarda ise genel sebep yüzde 80 oranında ark parlamaları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ark Tehlikesinden Korunma
İşyeri eğer bu risk konusunda önde gelen sektörlerde yer alıyorsa çalışma alanında mesai yapacak kişi sayısı ekipman ile mesafe öncelikli dikkat edilmesi gereken unsurlardır.
Bu işyerlerinde çalışan personelin korunma kıyafetleri de doğru seçilmelidir. İç çamaşırlar yüzde 100 pamuklu tercih edilmeli, yalıtkan ayakkabı kullanılmalıdır. Uzun kollu çalışma kıyafeti seçilmelidir. Siperlik, gözlük veya kulaklık da risk çerçevesinde özellikler tam olarak belirlenerek tercih edilmelidir. Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik için tıklayın.
Ark parlamasının şiddetini ne belirler?
Birçok kişi ark patlamasının şiddetini voltaj ve akım faktörü olduğunu varsayar, ancak çok daha fazlası vardır. Birkaç faktör bir elektrikli cihazın içindeki potansiyel ark parlamasının enerji seviyesini belirleyecektir. Bunlar;
Akım
Geleneksel olarak, akım değerini isim plakasındaki değer olarak düşünürüz. Örneğin, 400 amperlik bir pano, ekipmanın tam yük akım değeri olan 400 amper akımı kaldıracak şekilde derecelendirilmiştir. Ancak ark parlaması şiddeti söz konusu olduğunda, endişe kısa devre akım değeriyle ilgilidir. Kısa devre akımı ve tam yük akımı farklıdır. Tam yük akım değerleri geleneksel olarak ekipman isim plakasında bulunur. Kısa devre akım değeri genellikle ekipmanın bir yerindeki etikette bulunur.
Kısa devre akım değeri, ekipman tahrip olmadan önce kısa devre koşulu sırasında ekipmanın dayanabileceği akım miktarıdır. Tüm elektrikli koruyucu cihazlar kısa devre akımları için de derecelendirilmiştir ve çoğu AIC derecesi olarak adlandırılır. Bir koruyucu cihaz genellikle genel kabinin veya panonun ekipman görevini sınırlar. Ancak bu genellikle personel tarafından bileşenleri değiştirirken veya devre eklerken göz ardı edilir.
Örneğin, 600 amper tam yük akımına sahip bir panonun kısa devre akım değeri 22bin amper olabilir. Kısa devre durumunda akım istenmeyen bir yol izler ve genellikle toprağa gider. Bu gerçekleştiğinde, yolda çok az direnç olur. Bu düşük direnç, anında binlerce ampere yükselebilen yüksek akıma yol açar. Bir panelin Kısa devre akım değeri 22bin ise, bu panel tahrip olmadan önce 22 bin ampere dayanacak şekilde üretilmiştir. Kısa devre akımının geçen değer ne kadar yüksek olursa ark parlaması da o kadar şiddetli olur.
Zaman
Zaman, ark flaşı şiddetinde bir diğer önemli faktördür. Arıza ne kadar uzun sürerse ark flaşı o kadar şiddetli olur. Arıza süresini azaltmanın en etkili yolu, devre kesicilerin, sigortaların ve diğer kesme cihazlarının kısa devreyi temizlemek için mümkün olan en kısa sürede açılmasını sağlamaktır. Kısa devre yapan paneli koruyan devre kesici düzgün ayarlanmazsa veya amaçlandığı gibi çalışmazsa, sonuçlar felaket olabilir. Devre kesiciler ve sigortalar gibi Aşırı Akım Koruma Cihazları, olay harekete geçtiğinde ilk savunma hattıdır. Kısa devre ne kadar uzun süre kesintisiz devam ederse ark parlaması o kadar şiddetli olur.
Mesafe
Ark parlaması şiddetini belirleyen üçüncü önemli faktör, çalışanın sıfır noktasından uzaklığıdır. Ark parlaması risk değerlendirmesi yapıldığında, ekipmana olay enerjisi için değer içeren bir etiket yerleştirilir. Olay enerjisi, bir ark parlamasının şiddetini belirler. Olay enerjisi ne kadar yüksekse, olay o kadar şiddetli olur. Çalışma mesafesi iki katına çıkarılırsa, o mesafedeki olay enerjisi 4 faktörüyle azalır. Çalışma mesafesi üç katına çıkarılırsa, işçi üzerindeki olay orijinal değerin 1/9’una düşer. Tersine, çalışma mesafesi yarıya indirilirse, olay enerjisi 4 faktörüyle artar. İşçi sıfır noktasına ne kadar yakınsa, ciddi yaralanma veya ölüm olasılığı o kadar yüksektir.
Ark Tehlikesi Nedir? Sorusuna cevabımızı kısaca özetledik. Risk grubunda çalışan İSG Profesyoneli ya da işveren iseniz; korunma yöntemleri ve alınacak tedbirler konusunda uzmanlarımızdan detaylı bilgi alarak iş konumlandırması ve görevlendirmesi yapabilirsiniz.
Diğer Blog Yazılarımız İçin Tıklayın.
